گیربکس خودرو چیست؟
آشنایی با قطعات مختلف خودرو و آگاهی از عملکرد آن‌ها، امروز یک مسئله مهم است. آگاهی از نکاتی چند برای بهبود عملکرد خودرو و جلوگیری از استهلاک آن، برای هر راننده وسیله نقلیه بسیار ضروری است. بسیاری از رانندگان با نا‌آگاهی خود، باعث آسیب بیشتری به خودور شده و هزینه‌های هنگفتی را نیز به بودجه خود تحمیل می‌کنند.
خودرو نیز مانند هر وسیله مکانیکی و متحرکی، از قطعات گوناگونی تشکیل شده‌است. بهتر است که با هر کدام از این قطعات آشنا شده و اطلاعاتی در مورد چگونگی عملکرد آن‌ها و زمان تعویض‌شان داشته باشیم. در این مقاله از داسکو به معرفی گیربکس و نحوه کارکرد آن می‌پردازیم.
گیربکس یا جعبه دنده، مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌ها است که با انتقال نیرو از موتور به سیستم مکانیکی دنده و باقی قطعات خودرو، سرعت و قدرت موردنیاز برای راه افتادن موتور و حرکت ماشین را فراهم می‌کنند. برای مطالعه بیشتر مقاله علائم خرابی گیربکس خودرو و روش های پیشگیری از آن را مطالعه کنید.
انواع گیربکس در خودروها را بشناسید!
گیربکس‌های خودرو به دو نوع دستی و اتوماتیک تقسیم می‌شوند. گیربکس‌های دستی نسبت به انواع اتوماتیک آن، قدیمی‌ترند. اما به جرات می‌توان به این نکته اشاره کرد که با وجود آسان‌تر بودن رانندگی با گیربکس‌های اتوماتیک، انواع گیربکس‌های دستی هنوز هم دارای محبوبیت زیادی در بین رانندگان، خصوصا علاقمندان به خودروهای اسپرت هستند.
در گیربکس‌های دستی، راننده با فشردن پدال کلاچ و مکانیزم تغییر دنده، سرعت و دور موتور را کنترل می‌کند. گیربکس‌های اتوماتیک اما عملکرد و انواع متفاوتی دارند. انواع گیربکس اتوماتیک می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
AMT یا گیربکس‌های دستی اتوماتیک
CVT یا گیربکس‌های پیوسته متغیر
DCT یا گیربکس‌های دو کلاچ
iMT یا گیربکس‌های هوشمند
DDS یا سیستم شبیه‌ساز موتور (پیشرانه)
چرا گیربکس‌ها به روغن نیاز دارند؟
گیربکس‌ها در واقع چرخ‌دنده‌های فلزی هستند که با درگیر شدن در هم سرعت و دور موتور خودرو را کنترل می‌کند. حرکت فلزات بر روی هم، باعث ایجاد اصطکاک زیادی می‌شود و حرارت را در موتور خودرو بالا می‌برد. برای کاهش این فرسایش و گرما از روغن‌های مخصوصی استفاده می‌شود. این روغن‌ها، با روان‌کاری قطعات، اصطکاک میان آن‌ها را کاهش می‌دهند. حرارت موتور را کم کرده و قطعات گیربکس را خنک می‌کنند. در نتیجه احتمال آسیب به خودرو را کاهش می‌یابد. بدون این روغن‌های مخصوص، عملا خودرو کار نخواهد کرد.
معرفی مشخصات روغن گیربکس خوب
یک روغن گیربکس یا واسکازین (لغت روسی به معنای روغن گیربکس) باکیفیت یک سری مشخصات دارد که باید آن‌ها را بدانید. واسکازین مناسب باید از ویسکوزیته بالایی برخوردار باشد. همچنین مقاومت بیشتری در برابر فشارهای شدید داشته باشد. به علاوه توانایی بالایی برای مقاومت در برابر حرارت و اکسید شدن از خود نشان دهد.
آشنایی با انواع مختلف روغن گیربکس
همانطور که در بالا اشاره کردیم، گیربکس‌ها دو نوع اصلی دارند. این دو دسته شامل، گیربکس‌های دستی و انواع گیربکس‌های اتوماتیک هستند. برای هر کدام از این گیربکس‌ها، روغن‌های متفاوتی به کار می‌روند. در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
روغن گیربکس دستی:
روغن گیربکس دستی یا MTF انواع مختلفی دارد. این دسته‌های مختلف بر اساس ویسکوزیته و ظرفیت تحمل فشار دسته‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها دارای استاندارد جهانی هستند. برای اینکه تشخیص دهید چه روغنی با چه میزان ویسکوزیته‌ای برای خودرو شما مناسب است، باید دفترچه راهنمای خودرو را بخوانید. دلیل مطالعه دفترچه خودرو، این است که روغن گیربکس خودروهای مختلف با هم متفاوت است. یعنی نمی‌توان از روغن‌های متفرقه برای یک ماشین خاص استفاده کرد. هر ماشینی روغن گیربکس مخصوص به خود را دارد.
روغن گیربکس اتوماتیک:
روغن گیربکس اتوماتیک یا ATF این روغن‌ها نسبت به روغن گیربکس دستی رقیق‌تر هستند. خودرو سازی‌های مختلفی در سراسر جهان بر روی دو استاندارد بین‌المللی کلی توافق دارند. این دو استاندارد DEXRON و MERCON هستند. این دو استاندارد جهانی، خود انواع مختلفی دارند که با توجه به نوع و برند خودرو، قدرت موتور و تفاوت گیربکس‌های اتوماتیک با هم انتخاب می‌شوند. برای انتخاب روغن گیربکس مناسب، باید به دفترچه راهنمای هر خودرو مراجعه شود یا از تعمیرگاه‌های مجاز خودرو کمک گرفت.
زمان تعویض روغن گیربکس را چگونه تشخیص دهیم؟
طبق توصیه اکثر سازندگان خودرو، در شرایط عادی، بعد از هر ۱۰۰ هزار کیلومتر یا هر ۵ سال یکبار بهترین زمان تعویض روغن گیربکس است. با این حال اگر در ترافیک‌های طولانی و یا شرایط آب و هوای گرم، رانندگی می‌کنید، زمان تعویض روغن گیربکس زودتر خواهد بود. لازم به ذکر است که روغن گیربکس دارای تاریخ مصرف بوده و با انقضای تاریخ مصرف، خواص خود را از دست خواهد داد. پس بهتر است که قبل از به پایان رسیدن تاریخ مصرف، روغن گیربکس را تعویض کنید.
چگونگی تشخیص کم بودن روغن گیربکس
علائم تشخیص عمومی پایین بودن سطح روغن گیربکس معمولا شامل مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می‌کنیم، هستند.
- مشکلات مربوط به زمان تعویض دنده مانند لرزش و تاخیر زمان تعویض دنده
- صدایی که در هنگام تعویض دنده ممکن است به گوش برسد
- روشن شدن چراغ هشدار خرابی گیربکس
با توجه به این نکته که دسترسی به محفظه روغن گیربکس، مخصوصا در گیربکس‌های دستی، آسان نیست، بهتر است برای چک کردن آن به تعمیرگاه‌های مجاز خودرو مراجعه کنید. باید به این نکته توجه کرد که پایین بودن سطح روغن نشانه نشتی در قطعات گیربکس است، روغن گیربکس تبخیر نمی‌شود.
دلایل تعویض روغن گیربکس
معمولا روغن گیربکس را به دلایل زیر تعویض می‌کنیم.
از بین رفتن کیفیت روغن:
روغن گیربکس با کیفیت، به روان‌تر شدن حرکت قطعات خودرو کمک می‌کند. از بین رفتن کیفیت روغن باعث ایجاد مشکلات مختلفی در سیستم گیربکس می‌شود.
آلوده شدن روغن:
روغن گیربکس به مرور زمان و با حرکت بین قطعات مختلف خودرو، رسوبات را به خود جذب کرده و آلوده می‌شود. این رسوبات باعث بالا رفتن اصطکاک در گیربکس شده و به آن آسیب می‌رساند.
از بین رفتن خاصیت خنک کنندگی:
روغن گیربکس با چرخیدن بین قطعات مختلف علاوه بر روان‌کاری، وظیفه خنک کردن سیستم گیربکس را نیز دارد. در طی زمان، روغن این خصیصه را از دست می‌دهد و باید تعویض شود.
عوارض تعویض دیرهنگام روغن گیربکس
اگر روغن گیربکس را به موقع تعویض نکنیم، باعث آسیب به قسمت‌های مختلف خودرو می‌شود. این آسیب‌ها می‌توانند موارد زیر باشند.
- بالا رفتن دما در گیربکس (داغ کردن)
- دنده به آسانی تعویض نمی‌شود
- آسیب صفحه کلاچ
- آسیب یاتاقان (یاتاقان زدن)
توجه داشته باشید که با تعویض به موقع روغن گیربکس از پرداخت هزینه اضافه نیز جلوگیری می‌کنید.
نتیجه گیری
با مطالعه مطالب بالا، دانستیم که گیربکس چیست و چگونه عمل می‌کند. به علاوه از علل وجود روغن در گیربکس و نحوه مراقبت از آن آگاه شدیم. با دانستن این مطالب، بهتر است به زمان مراجعه برای سرویس دورهای خودرو توجه ویژه داشته‌باشیم. در اهمیت سرویس دورهای همین بس که، بسیاری از آسیب‌های خودرو، نشانه خاصی ندارند و فقط در بررسی‌های دورهای قابل تشخیص هستند. پس برای حل مشکل خودرو به تعمیرگاه‌های مجاز مراجعه کنیم. لازم به ذکر است که، خواندن دفترچه راهنمای خودرو، ضروری است و با مطالعه آن، اطلاعات کافی در مورد نحوه نگهداری و بررسی دورهای زمان تعویض انواع قطعات خواهیم داشت.